Trong sách sử của Xiêm có ghi nhận quá trình thế tổ xuôi về Gia Định thì để lại một bức thư với nội dung như sau (Tìm được khi vua Xiêm cho lục soát nơi ở của thế tổ tại Xiêm):
“Tôi, Ong Chiang Su (tức Nguyễn Ánh), đã đến sống dưới sự che chở của bệ hạ. Bệ hạ đã nhân đức chăm lo khiến tôi rất vui lòng. Tuy nhiên lúc này tôi rất quan tâm về đất nước, nếu như công khai xin bệ hạ cho tôi trở về e rằng sẽ bị bệ hạ quở trách, thành thử tôi đành phải trốn đi nhưng tôi hoàn toàn không có ý định âm mưu nổi loạn hay làm hại đến hoàng thượng một chút nào. Tôi nguyện là một thần tử của bệ hạ cho đến tận ngày cuối cùng của cuộc đời. Khi phải rời bệ hạ trong giờ phút này tôi chỉ cốt tìm cách tuyển mộ người để khôi phục đất nước. Nếu như thiếu khí giới hay lực lượng kém địch quá xa, tôi sẽ gửi thư đến bệ hạ để xin bệ hạ giúp cho súng đạn, và cho một đạo quân đến giúp cho tôi được toàn thắng. Khi khôi phục được giang sơn thì từ đó về sau tôi sẽ xin làm phiên thuộc của hoàng thượng” – Tương Quan Xiêm Việt – The Dynastic Chronicles, The First Reign [Vol. I] tr. 120-5
Bức thư này được nhắc lại một lần nữa trong bức thư Nguyễn Ánh gửi viên trấn thủ Xiêm La ở Phrakhlang:
“ ….. Tôi đã nhận được thư từ vua xứ Bắc Hà, từ những người đã theo tôi hay làm bầy tôi của ông nội tôi, của cha tôi. Ai cũng hối thúc tôi tìm phương thức quay về lấy lại nước. Tôi đã định xin phép hoàng thượng, nhưng lại sợ ngài không cho tôi đi, thành thử tôi đành viết một lá thư trần tình mọi việc và xin ngày để tôi trở về. Tôi đặt lá thư đó trên bàn thờ rồi bí mật giã biệt.” – – Tương Quan Xiêm Việt – The Dynastic Chronicles, The First Reign [Vol. I] tr. 138-9
Sau khi về nước, Nguyễn Ánh chặt đầu Cai cơ Trung đem qua Xiêm để tặng như một món quà xin lỗi vì đã trốn đi, việc này chép lại trong ĐNTL như sau: “Thuyền vua đến Hòn Tre đậu lại. Cai cơ Trung cướp thuyền buôn Xiêm và giết hết mọi người, vua sai chém, đưa thủ cấp sang Xiêm. Vua Xiêm sai người đến tạ”, trong bức thư gửi viên trấn thủ Phrakhlang của Xiêm cũng có nhắc đến điều này:
“…. Tôi tìm ra một số người Việt trước đây từng chống lại Tây Sơn vì không có ai lãnh đạo nên đã trở thành giặc biển cướp bóc trên đại dương. Tôi thu phục nhưng một số không thể tha thứ hành vi bạo ngược của chúng nên đã chém đầu một tên và nhờ trấn thủ Banteay Meas (Hà Tiên) đem gửi thủ cấp về Bangkok một lần trước.”
Cai cơ Trung là cậu Châu Văn Tiếp, trước đó trong lần Nguyễn Huệ huy quân đuổi giết đã đem thuyền đến rước Nguyễn Ánh chạy qua Xiêm tị nạn.
Link: https://bannenbiet.com/but-tich-cua-cao-hoang-de-the-to-gia-long-o-nuoc-ngoai/
====================================
Những bút tích thế này là tài liệu thật sự quý giá để chúng ta có thể biết được nhiều điều hơn về Ngài Gia Long về nét chữ và hành văn của Ngài, hy vọng nó vẫn còn để chúng ta có một ngày nào đó được chiêm ngưỡng
