Lễ hội Lồng tồng (còn gọi là “Lễ xuống đồng”) là lễ hội quan trọng bậc nhất vào dịp đầu năm mới, gắn liền với nền nông nghiệp trồng trọt, được tổ chức trong các bản làng để cầu cúng thần nông – vị thần cai quản ruộng đồng, vườn tược, gia súc, làng bản, bảo vệ cho cây cối xanh tươi, mùa màng bội thu, gia súc sinh sôi, mọi người no ấm, bản làng yên lành.
Lễ hội Lồng tồng đã có từ rất lâu đời, được truyền từ đời này sang đời khác trong cộng đồng người dân tộc Tày, Nùng ở các tỉnh miền núi phía bắc và một số tỉnh Tây Bắc. Lễ hội Lồng tồng của dân tộc Tày – Nùng ở tỉnh Cao Bằng diễn ra từ mùng 2 đến 30 tháng Giêng âm lịch (tùy theo từng địa phương) để mở mùa gieo trồng mới.
Hội tổ chức ngoài trời, trên một thửa ruộng lớn, gọi là ruộng xuống đồng. Hội chia thành hai phần:
Phần Lễ: có nghi lễ tạ thiên địa, cầu thần Nông, thần Phục Hy độ trì cho mưa thuận gió hòa, gia cầm sinh sôi, bản làng bình yên no ấm,… Mâm lễ vật thường có: xôi nếp, thịt lợn, rượu trắng và các loại bánh như: khẩu Sli, khẩu Slec, bánh khảo, bánh dày, chè lam,… Trên thửa ruộng xuống đồng, đàn tế Thần Nông và các thần khác được dựng lên và trang hoàng đẹp đẽ. Vào lễ hội,chiêng trống nổi lên, các bô lão và tráng đinh rước Thần Nông và Thành Hoàng từ đình ra ruộng, các gia đình rước mâm lễ của mình đi sau, bày biện lên vị trí đã được bố trí sẵn. Sau khi người chủ trì phần tế lễ xướng xong bài mo cúng các chư thần sẽ tuyên bố phá cỗ. Gia đình nào có mâm lễ thịnh soạn và mời được nhiều khách dự hội đến thưởng thức sẽ được coi là gặp nhiều may mắn trong năm mới đó.
Phần Hội: được bắt đầu sau màn phá cỗ và kéo dài đến đêm khuya. Nhiều trò chơi dân gian như: cướp còn, ném còn, kéo co, đánh quay, đánh yến, đánh đu, múa kỳ lân, múa sư tử, múa võ, múa giáo, bịt mắt bắt dê, hát giao duyên (hát lượn), thi sản vật địa phương, cờ tướng,… được tổ chức, thu hút sự tham gia đông đảo, nhiệt tình của nhân dân và du khách thập phương. Ném còn là trò chơi vui nhất, đông người tham gia nhất, người dân quan niệm rằng, trong hội phải có người tung được quả còn ngũ sắc xuyên thủng hồng tâm thì năm đó bản làng mới có thể làm ăn thuận lợi. Bên cạnh đó là các màn múa sư tử, múa kỳ lân trong tiếng trống thúc rộn ràng; đặc biệt các điệu hát Sli (của người Nùng), hát Lượn (của người Tày) quen thuộc thường ngày cũng được biểu diễn một cách hấp dẫn, đặc sắc trong dịp lễ hội. Đêm xuống, bên ánh lửa bập bùng, những làn điệu hát cọi đối đáp mang đậm bản sắc dân tộc càng làm tăng thêm nét độc đáo, hấp dẫn của Lễ hội Lồng tồng.
