Những hộp sọ cổ đại này đều có hàm răng đều tăm tắp, mặc dù gần như chắc chắn chưa từng niềng răng. Và đây chẳng phải mẫu vật quá xa lạ. Theo ghi chép hóa thạch, người cổ đại thường có răng thẳng tắp, hoàn chỉnh với răng hàm thứ ba, hay còn gọi là răng khôn. Thực tế, tình thế khó xử về nha khoa thúc đẩy nhu cầu niềng răng và nhổ răng khôn hiện nay dường như là các chuyển biến mới đây. Vậy chuyện gì đã xảy ra? Mặc dù gần như không thể chắc chắn, các nhà khoa học có một giả thuyết.
Vài triệu năm trước, tổ tiên của loài người hiện đại có lối sống tự cung tự cấp. Răng và hàm của họ phải hoạt động mạnh thì thức ăn mới tiêu hóa được. Quả nhiên, bề mặt của rất nhiều chiếc răng cho thấy sự mài mòn và san bằng trên diện rộng. Nhìn chung, họ cũng có hàm và răng lớn hơn. Đến một lúc, họ bắt đầu dùng công cụ và lửa để nấu ăn và sơ chế thức ăn, điều này giúp chia nhỏ đồ ăn. Nhiều năm sau, khoảng 12.000 năm trước, một số người bắt đầu trồng trọt và thuần hóa thú nuôi và cây trồng. Trải qua mấy nghìn năm, việc mọi người chế biến và tinh chế thực phẩm ngày càng trở nên phổ biến hơn. Công nghệ xay xát đã giúp loại bỏ những phần cứng hơn của ngũ cốc, chẳng hạn như mầm và cám từ gạo và lúa mì. Tua nhanh đến Cuộc Cách mạng công nghiệp, và những cải tiến công nghệ đã đẩy nhanh các quá trình này một cách đáng kể. Trong một thời gian tương đối ngắn, miệng của nhiều người được giải phóng khỏi rất nhiều nhiệm vụ mài, cắn nát, nghiền nát. Và thú vị thay, cũng chính thời điểm này, răng khấp khểnh dường như trở nên phổ biến hơn.
Nghiên cứu các hóa thạch trải dài hàng triệu năm tiến hóa, các nhà nghiên cứu quan sát thấy kích thước răng và hàm giảm dần ở loài người và tổ tiên của chúng ta. Nhiều người cho rằng, trong phần lớn lịch sử loài người, sự chuyển đổi chế độ ăn uống, chẳng hạn như sự khám phá ra thịt và sự ra đời của nấu nướng, diễn ra dần dần, và rằng thay đổi về kích thước răng và hàm vẫn luôn theo kịp tiến độ của nhau. Nhưng cùng với những thay đổi gần đây hơn trong thói quen nông nghiệp và ẩm thực, mối quan hệ đó đã thay đổi. Theo lý thuyết, trong một khoảng thời gian tương đối ngắn, kích thước xương hàm của vài quần thể con người đã giảm xuống, trong khi răng vẫn giữ nguyên kích thước, nghĩa là răng phải tranh giành không gian hạn chế. Khi răng mọc lên, chúng có thể xô lệch những chiếc khác và bị đẩy vào một số vị trí lệch tâm. Và rồi các răng khôn, đối tượng thường xuất hiện sau cùng, dường như chỉ làm sự việc thêm rắc rối. Trong nhiều trường hợp, răng khôn có ít hoặc không có khoảng trống để mọc lên. Điều này có thể dẫn đến răng khôn bị ảnh hưởng, có thể gây khó chịu và nhiễm trùng nếu không được phẫu thuật nhổ bỏ.
Vậy, hàm càng to dường như gắn liền với nhu cầu nhai càng nhiều. Và nhiều nhà khoa học nghĩ rằng chế độ ăn của con người đòi hỏi họ nhai ít đi hàm của họ trở nên nhỏ đi, và điều này dẫn đến răng khấp khểnh, gây ra tình trạng răng khấp khểnh và răng khôn bị ảnh hưởng.
Một số dữ liệu thí nghiệm sơ bộ ủng hộ giả thuyết này. Trong một nghiên cứu năm 1983, các nhà nghiên cứu nuôi 43 con khỉ sóc theo chế độ ăn với đồ ăn cứng tự nhiên hoặc đồ ăn mềm nhân tạo. Những con được cho ăn thức ăn mềm hơn có nhiều răng tiền hàm mọc chen chúc hơn, nhiều răng bị xoay hoặc lệch vị trí hơn, và cung răng hẹp hơn. Và một nghiên cứu năm 2004 cũng quan sát tương tự rằng chuột chũi được cho ăn thực phẩm nấu chín có sự phát triển ít hơn khoảng 10% ở các vùng mặt liên quan đến việc nhai so với những con được cho ăn thực phẩm sống và sấy khô.
Nói cách khác, vấn đề nói chung dường như là do môi trường, hoặc do lối sống, thay vì là do di truyền, mặc dù các yếu tố di truyền có thể có tác dụng trong một số trường hợp. Người ta ước tính rằng khoảng 30% đến 60% con người ngày nay gặp phải tình trạng răng khấp khểnh ở một mức độ nào đó. Nhưng xu hướng này biến động tùy theo dân số toàn cầu. Một số người vốn dĩ chưa từng mọc răng khôn. Và một số không gặp phải tình trạng răng chen chúc hoặc khấp khểnh và vẫn mọc răng khôn mà không gặp trở ngại nào. Điều này dường như phù hợp với chế độ ăn ít thức ăn đã qua chế biến hơn.
Vậy làm sao để ta ngăn chặn răng mọc khấp khểnh quá sớm, bằng cách thay đổi lối sống hay chỉnh nha? Chà, đây chắn chắn là chuyện cần nghiền ngẫm thêm.
